ناسیۆنالیزمی عێراقی!
وتار – دكتۆر ئیبراهیم مەلا زادە
لەکۆمەڵێك ناوەندەوە لە عێراق، بە عەرەب و کوردەوە، کار بۆ ناسیۆنالیزمی عێراقی دەکرێت. ناسیۆنالیزمی عێراقی چیە و چۆنە و کێن؟
یەکەم: بەکورتی، لە زمانی ئینگلیزیدا، نەتەوە (Nation)، بە مانای دەوڵەت دێت، بەو مانایەی تا دەوڵەت نەبێت، نەتەوە نیە (هەر هیچ نەبێت ئەمە بەشێکە لە بۆچوونە باوەکان) و هەر نەتەوەیەك دەوڵەتی نەبێت نابێتە ئەندام لە (UN). کەی دەوڵەت بوو، ئیدی ئەوە نەتەوەیە، ناسیۆنالیزمیش لەو ڕوانگەی ئەوان لەو فۆرمەوە سەر دەگرێت. هەروەکو بەلای فەڕەنسییەکانەوە، فەرەنسا نێیـشنە، بەریتانیا و هەموو وڵاتەکانی دیکەش وەکو نێیــشن دەبینن. هەر لەو ڕەهەندەشەوە، ناسیۆنالیزمی فەڕەنسی و بەریتانی تاد، فۆرمی وەرگرتووە. عێراقیش، وەکو ئەوانە نێیـــشنە (Nation)، کەواتە ناسیۆنالیزمی عێراقیش لەڕوانگەی ناسیۆنالیستە عێراقییەکان، فۆرمێکی باڵای ئەو خەڵکەیە کە لەناو ئەو چوارچێوەیەدا دەژیت. ئەوان، عێراق هەم وەکو دەوڵەت، هەمیش وەکو نەتەوە و ئوممەت تەماشا دەکەن، بەو مانایەی عێراق ناسنامەیەکی سەربەخۆ و شکۆدارە و هەموو ناسنامەکانی دیکە ناسنامەی لاوەکی و پەراوێزن.
دووەم: یەکێك لەوانەی کە ماوەیەکی زۆر لەسەر ژێی ناسیۆنالیزمی عێراقی بە ڕەهەندێکی شیعیزمەوە کاری دەکرد، موقتەدا سەدر بوو. لەو ڕووەشەوە، لەگەڵ هەژموونی ئێران کێشەی هەیە، چونکە پێی وایە دەبێت عێراقێکی یەکگرتوو و شکۆدار هەبێت، بەڵام لەژێر هەژموونی خۆیەوە. ماوەیەکە کەمتر قسە دەکات و کەمتر ڕاگەیاندن لەو بارەیەوە دەر دەکات. نازانم هۆکارەکەی چیە!
سێیەم: تەوژمێکی دیکەی بەرفراوان هەیە کە بریتین لەو گەنج و لاوانەی بێتاقەت بوون لەو ململانێ تائیفییەی کە لە دوای 2003 بە فراوانی هاتۆتە ئاراوە. ماوەیەکیش تەنها لەسەر ناسنامەی تائیفی شیعە و سوننە یەکترییان دەکوشت. دواییش هەر ئەو هێزانە بوونە هۆکارێك بۆ دزین و تاڵانکردنی سامانی وڵات، تا ئاستێك لە باشووری عێراق، بەتایبەتیش دووەم گەورەترین شاری عێراق (بەسرە) ئاوی پاکی نیە بیخۆنەوە. ئەو شارانەی باشوور لەڕووی خزمەتگوزارییەوە، وێران و پەڕاوێز خراون، لەکاتێکدا نوخبەی سیاسی عەرەبی شیعە خەڵکی ئەو شارانەن و بەهۆی ململانێی سیاسی و دزین و گەندەڵی نەیانتوانیوە خزمەتی ئەو ناوچانە بکەن. ئەو گەنجانە، بەگشتی لەلایەك دژ بەو نوخبە سیاسییە گەندەڵەن، لەلایەکی دیکەشەوە، چارەسەر لە بەهێزبوونەوەی دەوڵەتی عێراق دەبینن. هەڵبەت بەشێك لەوانە بەعسییە کۆنەکانن و بە بەرگ و شێوازێکی تازەوە، هاتوونەتەوە مەیدان.
چوارەم: نوخبەیەکی دیکە لەو ساانەی دواییدا، پەیدا بوون، کە لەلایەك بەهەمان مۆتیڤ و ڕەهەندەکانی خاڵی سێیەم دروست بوون، لەلایەکی دیکەشەوە زۆربەی ئەوانە هەڵگری پاسپۆرتی بیانین و لەدەرەوە ژیاون یا دەژین و هەڵگری بڕوانامەی باڵان. بەشێکیش لەوانە کوردن. هەموو ئەوانە لەگەڵ بەهێزبوون و شکۆمەندی دەوڵەتی عێراقن و بە ناسنامەیەکی پیرۆزی دەزانن و لەڕوانگەی ئەواندا ئەو ناسنامەیە لەسەرەوەی هەموو ناسنامەکانە. هەندێك ڕاوبۆچوون هەن پێیان وایە، دکتۆر بەرهەم یەکێکە لەو کەسانەی کە بەهەموو تواناکانییەوە کار بۆ ئەو ئاراستەیە دەکات. یەکێکی دیکەش لەوانە، سەرۆك وەزیرانی ئێستا مستەفا کازمییە. کازمی کە رۆژنامەنووس بووە لە دەزگاکەی دکتۆر بەرهەم، بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە دکتۆر بەرهەم ساڵحەوە هەبووە، ئێستاش هەموو ئەو ڕاوێژکار و وتەبێژ و کادیرانەی کە کازمی لەدەوری خۆی کۆکردوونەتەوە، لەو تیرازەن. لەوانەش، هوشام داود و حەیدەر موللا و ئەو برادەرەش کە پێرێ تیرۆر کرا، هوشام الهاشمی و هیدیکەش.
پێنجەم: ئەو سێ ئاڕاستەیە، (سەدرییەکان، وەچەی تازەی ڕاپەڕیو و ئەو نوخبە ڕۆشنبیرەش کە تازە گەیشتوونەتە دەستەڵات)، پلان و فیکر و ئاڕاستەکەیان دیارە. ئەمریکا بەهەموو شێوەیەك پشتیوانییان لێ دەکات. بەشێوەیەکی ستراتیژ کار بۆ ئەو پڕۆژەی ناسیۆنالیزمە دەکەن، کە ڕەهەندەکانی درێژ دەبنەوە بۆ سەرەتای دامەزراندنی عێراق و بەعسییەکانیش بەشێوەیەکی لاوەکی کارییان لەسەر ئەو ناسیۆنالیزمە دەکرد بەڵام بەهۆی زاڵبوونی ناسیۆنالیزمی پان عەرەبیزم بەسەریاندا، تەماشاکردنی عێراق وەکو (قطر) واتە بەشێك لە نەتەوەی عەرەب، لەو هەوڵەدا کەمتر سەرکەوتنییان بەدەست هێنا.
شەشەم: ئەوەی کە بێ ستراتیژ و دونیابینییە و نەك هەر نازانێت بەرەو کوێ دەڕوات، بەڵکو هەوڵ و وزەکانییان لەکۆاتییدا دەشکێتەوە بۆتەی ئەو ناسیۆنالیزمە، نوخبەی سیاسی و ڕۆشنبیری کوردە، بەتایبەتیش نوخبەی سیاسی سەر بە پارتی و یەکێتییە.