گڵۆپی سه‌وزی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان
له چوار ده‌یه‌ی رابردووی ته‌مه‌نی ده‌سه‌ڵاتدارێتیی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا، چی له نێوخۆی وڵاته‌كه و زۆر رووداویش له ده‌ره‌وه‌ی ئێران روویانداوه، كه ده‌ستی ده‌سه‌ڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی له پشتی روودانیان بوون و جێی نیگه‌رانیی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی بووه، به‌ڵام هیچ كات ئێران گوێی به راپۆرته نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و نیگه‌رانیی دامه‌زراوه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان نه‌داوه و، سڵی له ئه‌نجامدانی هیچ تاوانێك نه‌كردووەته‌وه، یان ده‌ستی نه‌پاراستووه به‌هۆی ئه‌وه‌ی پێی وابووبێت كار و ره‌فتاره‌كانی كاردانه‌وه‌ی جیهانی به‌دوای خۆیدا دێنێت.
له ماوه‌ی 45 رۆژی رابردووی ناڕه‌زایه‌تی و خۆپێشاندانه‌كانی ئه‌مجاره‌شدا، كه به‌هۆی كوشتنی (ژینا)وه، گه‌لانی ئێران به فارس و ئازه‌ری و كورد و عه‌ره‌به‌وه به درووشمی “ژن. ژیان. ئازادی” له سه‌رتاسه‌ری ئێران رژاونه‌ته سه‌ر شه‌قام، كه‌می پێنه‌كردوون و به‌پێی راپۆرته جێمتمانه‌كان رۆژانه خوێنی هاووڵاتیی ناڕازی ده‌ڕێژرێت و به سه‌تانیان خراونه‌ته كونجی زیندانه‌وه. سه‌ره‌ڕای ناڕه‌زایه‌تی و كاردانه‌وه جیاجیاكانی ئه‌مریكا و ئه‌وروپا و ره‌وه‌ندی ئێرانی له وڵاتانی جیهان دژ به تووندوتیژییه‌كانی كۆماری ئیسلامی، بێباكانه كه‌وتووەته سه‌ركوتكردنی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان.
چه‌ند جارێك له ئاستی باڵای ده‌سه‌ڵاتدارانی وڵاته‌كه، خۆپێشانده‌رانیان به “گێره‌شێوێن و تێكده‌ر و ده‌ستی ده‌ره‌كی” ناوبردووه، دوێنێش له زاری فه‌رمانده‌ی سوپای پاسدارانه‌وه هه‌ڕه‌شه و هۆشداری ئه‌وه‌ی دا به خۆپێشانده‌ران، كه ئه‌مڕۆ دوایین رۆژیانه بێنه‌وه سه‌ر شه‌قام. ئه‌مه‌ش ئاماژه‌ی ئه‌وه‌یه ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێران نه‌ك گوێ به خواست و داخوازیی جه‌ماوه‌ر ناده‌ن، به‌ڵكو چاوه‌ڕوان ده‌كرێت تووندوتیژتر له جاران بكه‌ونه‌وه سه‌ركوتكردنی ئازادییه‌كان و چه‌وساندنه‌وه‌ی گه‌لانی ئه‌و وڵاته.
ئه‌وه‌ی لێره‌دا جێی سه‌رنج و هه‌ڵوه‌سته‌له‌سه‌ركردنه، هه‌ڵوێستی ناوه‌نده نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه، به‌تایبه‌تی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان، كه له رابردوودا ئه‌م ناوه‌نده نێوده‌وڵه‌تییه به‌رامبه‌ر كۆی ئه‌و رووداو و ره‌فتار و تووندوتیژییانه‌ی وڵاتانی سته‌مكار به‌رانبه‌ر به گه‌لانی خۆیان ئه‌نجامیان داوه، لاوازترین هه‌ڵوێستی هه‌بووه یان داوای له ده‌سه‌ڵاتدارانی وڵاته‌كه كردووه رێز له مافی مرۆڤ بگرن، یا له باشترین دۆخدا سه‌ركۆنه‌ی سه‌ركوتكارییه‌كانی كردووه. په‌یوه‌ست به‌م رووداوانه‌ی ئێستای ئێرانیش، له شه‌ش هه‌فته‌ی رابردوودا هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له به‌یاننامه‌ی شه‌رمنانه تێنه‌په‌ڕیوه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی دوێنێ له‌گه‌ڵ چوونه ناو هه‌فته‌ی حه‌وته‌می ناڕه‌زایه‌تییه‌كاندا له زاری جێگری گوته‌بێژی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانه‌وه له‌ڕێگەی کەناڵی رووداوه‌وه به‌گوێی جیهاندا درا، پێچه‌وانه‌ی هه‌موو چاوه‌ڕوانییه‌كان و ته‌نانه‌ت پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ته‌قلیده به‌رده‌وامه‌ی خۆیشیان بوو، كه مرۆڤایه‌تی له‌سه‌ری راهاتووه به‌وه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان هه‌میشه به ده‌ربڕینێكی لاواز و شه‌رمنانه‌وه داوا له ده‌سه‌ڵاتداران ده‌كات رێز له خۆپێشانده‌ران بگرن، یاخود هێز له دژیان به‌كارنه‌هێنن. كه‌چی دوێنێ له هه‌ڵوێستێكی بێپێشینه‌دا داوای له ئێران كرد “هێزی زیاد له‌پێویست دژی خۆپێشانده‌ران به‌كارنه‌هێنن.”
ئه‌م ده‌سته‌واژه و شێوازی ده‌ربڕینه له زمانی دیپلۆماسیدا ئاماژه‌یه‌كی مه‌ترسیداره، ده‌ربڕینی ئه‌وه‌یه كه نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان هه‌ق به ده‌سه‌ڵاتی كۆماری ئیسلامیی ئێران ده‌دات بۆ سه‌ركوتكردنی ناڕه‌زایه‌تی و كۆتاییهێنان به خۆپێشاندانه‌كان، ته‌نیا رێنمایی و داواشی له ئێران ئه‌وه‌یه كه هه‌ر به‌و هێزانه‌ی تاوەکو ئێستا سه‌ركوتی خه‌ڵك ده‌كه‌ن، كۆتاییان پێبهێنێت و هێزی زیاتر نه‌بات بۆ سه‌ركوتكردنیان. كاتێك وه‌ڵامی ده‌ربڕینی لێكۆڵه‌ری تایبه‌تی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش كه حكومه‌تی ئێران به به‌رپرسیار له كوژرانی خۆپێشانده‌ران ناو ده‌بات، به‌وه ده‌داته‌وه كه ئه‌وه رای تایبه‌تی خۆیه‌تی و من هه‌ڵوێستی خۆمانم راگه‌یاند كه مه‌به‌ستی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كانه، هیچ گومانێك له‌وه‌دا نامێنێته‌وه ئه‌مه هه‌ڵكردنی گڵۆپی سه‌وزه بۆ ئێران كه به هه‌موو شێوه‌یه‌ك ناڕه‌زایه‌تییه‌كان سه‌ركوت بكات.
وه‌ك چۆن له جه‌نگی كه‌نداودا له ساڵی 1991 كاتێک سوپای عێراق له كوێت ده‌ركرا و گه‌لانی عێراق راپه‌ڕین، به‌شی زۆری شاره‌كانی عێراق كه‌وتنه ده‌ستی جه‌ماوه‌ر و هێنده‌ی نه‌مابوو كۆتایی به ده‌سه‌ڵاتی سه‌دام بهێندرێت. كۆشكی سپی له لێدوانێكدا ئاماژه‌ی به‌وه‌دا رێگه به عێراق ده‌درێت ئاسمانی وڵاته‌كه‌ی به‌كاربه‌رێت بۆ هێلیكۆپته‌ر. كۆدی ئه‌م ده‌ربڕینه ئۆكه‌ی ئه‌مریكا بوو بۆ سه‌دام كه ئه‌مریكا رێگه‌ی پێده‌دات كۆتایی به راپه‌ڕینه‌كان بهێنێت. ئه‌وه‌بوو له ماوه‌ی چه‌ند رۆژێكدا به تووندترین شێواز كه‌وته سه‌ركوتکردنی خه‌ڵك و دەستی بەسەر شاره رزگاركراوه‌كانی خوارووی عێراق و كوردستان گرته‌وه.
كۆدی ئه‌م لێدوانه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش بۆ ئێران به هه‌مان شێوه‌یه، بۆیه كه‌متر له چه‌ند کاژێرێک دوای ئه‌م لێدوانه، فه‌رمانده‌ی سوپای پاسداران له رێوڕەسمی ناشتنی ئه‌وانه‌ی له هێرشه‌كه‌ی شاهیجرانی شیراز كوژرابوون، هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی كرد كه ده‌بێت ئه‌مڕۆ دوایین رۆژی خۆپێشاندانه‌كان بێت. چاوه‌ڕوانی ئه‌وه ده‌كرێت له ئه‌مڕۆوه تووندوتیژی و سه‌ركوتكارییه‌كانیش پێبنێنه قۆناخێكی دیكه‌وه.
هیچ گومان له‌وه‌دا نییه شێوازی ده‌ربڕینی جێگری گوته‌بێژه‌كه‌ی نه‌ته‌وە یه‌كگرتووه‌كان ئاماژه و كۆده بۆ ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێران، كه ده‌ستكراوه‌ن له به‌كاربردنی هێز بۆ سه‌ركوتکردنی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان، به‌ڵام مه‌به‌ست و پشته‌وه‌ی ئه‌م لێدوانه بۆچی ئامانجێكه، ئه‌وه‌یان ده‌بێت چاوه‌ڕوانی رۆژانی داهاتوو بین. ده‌تواندرێت دوو ئه‌گه‌ر وه‌ك ئامانجی شاراوه‌ی ئه‌م لێدوانه ببیندرێت، یه‌كیان ئه‌وه‌یه كه نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان مه‌ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بێت زیاتر په‌ره‌سه‌ندنی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان دۆخی ئێرانیش وه‌ك سووریا لێبكات، كه به ملیۆنان ئاواره‌ی لێكه‌وته‌وه و ره‌وشێكی مرۆیی پڕ له تراژیدی به‌دواداهات و رژێمه‌كه‌ش له‌سه‌ر حوكم مایه‌وه، به‌تایبه‌تیش كه ده‌سه‌ڵاتی ئێران له ده‌سه‌ڵات له سووریا به‌هێزتره و به كه‌ڵك وه‌رگرتن له هاوكێشه هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان، ئێران جه‌مسه‌رێكی گه‌وره‌یه و ناتواندرێت كۆده‌نگییه‌كی نێوده‌وڵه‌تی له‌دژی دروستبكرێت بۆ رووخاندنی، بۆیه مانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات به به‌هێزی و به‌رده‌وامی ناڕه‌زایه‌تییه‌كان، به مانای خراپتربوونی ره‌وشی مرۆیی ده‌كه‌وێته‌وه.
ئه‌گه‌ری دووه‌م، به‌هۆی ناكۆكییه‌كانی رۆژئاوا و ئێران و مه‌ترسیی ده‌ستڕاگه‌یشتنی ئێران به چه‌كی ئه‌تۆمی، گریمانه‌ی ئه‌وه‌ش ده‌كرێت ئه‌و لێدوانه‌ی جێگری گوته‌بێژی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان بۆ خزاندنی ئێران بێت به هاندانی بۆ ئه‌نجامدانی تووندوتیژیی زیاتر بۆ ئه‌وه‌ی كێشه ناوخۆییه‌كانی قوڵتر ببنه‌وه، شه‌ڕ و كوشتار زیاتر په‌ره‌بستێنن به‌مه‌به‌ستی زیاتر ورووژاندنی جیهان له به‌رامبه‌ری و ره‌خساندنی ده‌رفه‌ت بۆ ده‌ستوه‌ردان له ناوخۆی ئێران.
هه‌ركام له‌م دوو ئه‌گه‌ره، سەرەڕای ئەوەی کارێکی نائەخلاقییە، ئامانجی شاراوه‌ی پشته‌وه‌ی لێدوانه بێپێشینه‌كه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بێت، ده‌رئه‌نجامه روونه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه له ئێران تووندوتیژیی و زووڵم و سته‌م و سه‌ركوتكردنی ئازادی، زیاتر په‌ره ده‌ستێنێت. ده‌رئه‌نجامی ئه‌مه‌ش بۆ هه‌موو لایه‌ك روونه كه زووڵم تاسه‌ر بۆ كه‌س نه‌چووه‌ته‌سه‌ر، وه‌ك په‌نده كوردییه‌كه ده‌ڵێت “هه‌موو شت له باریكیدا ده‌پچڕێت، ته‌نیا زووڵم له ئه‌ستوریدا.”