روژئاڤا: رێككەوتنی سیاسی و ئابوری نەوت
دانپێنانی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە كونگرێس بەوەی كومپانیایەكێ ئەمریكی رێكەوتنی نوژەنكردنەوە و مودێرنكردنی كێلگە نەوتی یەكانی روژئاڤای لە گەل ئیدارەی روژئاڤا ڤاژو كردوتەوە سەر لە نوێ سەرەنجی ھەموانی بو ئەم راستی یە راكێشا و پرس دێتە كردن، ئەرێ ئەمریكا ستراتێژیەتێكی رونی ھەیە بەرامبەر بە سوریا و كورد؟ راسستی یەكی حاشاھەلنەگرە كە لە دوای دەركەوتنی شورشی سوریا، و بەرفراوان بونی ، سوریا بووە بە یەكێك لەو ناوچانەی زلھێزەكانی جیھانی و ھەرێمایەتی و ھێزە بەكرێگیراوەكان، ھەر یەكەو لە پێناو جورە دەستكەوتێك دەچوە پال ھاوپەیمانی لە گەلل لایەنەكانی دیكە. سامانە سروشتی یەكانی سوریا یەكێكن لەو فاكتەرانەی كە لایەنەكانی ھانداوە بە گەرموگوری یەكی زورترەوە تێكەلاو بن لە قەیرانی سوریا. بویە، رێككەوتنی روژئاڤا – كومپانیای ئەمریكا، لێرە چەند بابەتێك و پرسێك بومان رون دەكاتەوە: یەكەم، بێ رەزامەندی بالاترین مەرجەعی سیاسی ئەمریكا، ئەم رێكەوتنە نەدەچو بواری جێبەججێكردن، دوویەم، لە سەر ئاستی بیروكراسی یەتی وەزارەتی دەرەوەش كە مایك پومپێو سەركردایەتی دەكات، لەم بارەیەوە ئالوگوری پێویستی سیاسی لە گەل پێاوی یەكەمی بەرێوبەرایەتی روژئاڤا، ژنرال مەزلوم كوبانێ كراوە، كە خوی بەرامبەر ئەندامانی كونگرێس دانیپێناوە. سێیەم، كونگرێس ھیچ تێبینی نەرێنیلەم باریەوە نەھێناوە پێشچاو نسبەت بە رەزامەندی واشینگتون. یەكێك لە فاكتەرە یارمەتیدەرەكانی ئەم پرسە، سەرەدانیكردنی ئەم دوایەی جنرال مەككێنز، بالاترین بەرپرسی لەشكەری ئەمریكا لە روژھەلاتی ناوەراست بو لایی مەزلوم كوبانێ جێگای سەرەنجە. ئەمە ئاماژە بەوە دەكات لە روی ئاسایشی یەوە، ئامادەكاری بو ئەم پرسەش كراوە و دەكرێت. گرینگی ئەم پرسە لەوەدایە كە لە ئاستی دەسەڵاتی سیاسی یەوە گلوپی سەوز بو كومپانیایی ئەمریكی لێدراوە. ئەمەش دەبێتە فاكتەری بوژێننەر و لە داھاتو دا ھانی كومپانیاكانی دیكەی ئەمریكی بدات كە بە دوای جێی پێەك بو خویان لە روژئاڤا بگەرن.
ھەلوێستی توركیا
خالی یەكەمی توركیا، ئەم پێنگاوەی ئەمریكا بە ناتەندروست و پشتگیر بو رێكخراوێكی تیروریستی لە قەلەم دەدات، كە جیھان و كورد ھەر ھەمویان پێچەوانەی توركیا، ھێزە كوردی یەكان بە شەركەر و سیمبولی ئازادی و بەرگەری لە مرۆڤایەتی پێناسە دەكەن، و چاونەترسی و لێھاتویی لە سەركردایەتی بە تایبەتی شەرڤانە ژنەكانی كورد بونەتە جێگای سەرەنجی جیھان، و خالی دویەم بەلاخی وزارەتی دەرەوە ئەم ھەلسوكەوتی ئەمریكا بە ” پێچەوانەی یاسا نێو دەوڵەتی، ھێرشكردن بو سەر سەروەری خاكی سوریا و یەكگرتووی خاكی سوریا” پێناسە دەكات. جێگای خویەتی ئاماژە بەو راستی یە بكرێت كە لە دوای بریاری پاشەكشەكردنی ھێزەكانی ئەمریكا لە سوریا لە دوای پەیوەندی تلفونی لە گەل ئەردوغان، كە جیھان و بەرپرسانی ئەمریكای توشی شوك كرد، لە بادانەوەیەك بو كەمتركردنی گوشارەكانی ناوخو، ترامپ ئەمەی بە گوێ جیھانی دا ئەمریكا بەشێك لە ھێزەكانی خوی لەو دەڤەرانە دەھێلێت كە كێلگە نەوتی یەكانی سوریا لێیە و لە ژێر كونترولی ھێزەكانی سوریای دیموكراتن. تروماپ ھەر ئەو كات ئاماژەی بەوە كرد ، “من ئەو نییەتەم ھەیە كە ئەم كێلگە نەوتی یانە بدەمە دەستی ئێكسون موبایل بو ئەوەی بە شێوەیەكی باشتر كارەكان بەرێوە بەرێت و داھاتەكەشی بو پێشخستنتی دەڤەرەكە خەرج بكرێت”. گرێدراو بەم بابەتەوە جێگای وەربیرھێنانەوەیە، دیارە بەرپرسانی توركیایە زاكیرەیان كورتە، ئەمە ھەر ئەو سەرۆككومارەی توركیا ئەردوغان بو كە لە مانگی ئاداری 2019 پروژە پێشنیاری پشێكێشی ترامپی كرد پێكەوە كێلگە نەوتی یەكان ئیدارە بكەن! خێرە ئەو كاتە بریارەكە دژی یاسایی نێو دەوڵەتی، سەروەری خاكی سوریا و نەبو كە توركیا خاوەن پێشنیارەكە بو؟ بویە، كاتێك ئەمریكا وەڵامی ئەرنێنی بو ئەم خواستەی ئەردوغان روی كردە روسیا بو ئەوەی گوشار لە سەر ئەمریكا دروست بكات خەونی خوی بێنێتە دی. پرسێكی دیكە نسبەت بە توركیا ئەوەیە كە ئەم رێككەوتنە، وەكو گرێمانە، بەرپپرسانی ئەمریكا پەسەندی یان نەدەكرد،
ھەلوێستی سوریا
ئەگەر سێكتەری نەفتی سوریا لە دەستی بنەمالەی ئەسەدا بووە، بەلام لە دوای قەیرانەكە ئەو دەست و ئەو دەستی پێكراوە، لە نێوان بەرەی نوسرە و ھێزەكانی سوریای ئازاد و لە دوای 2013 وە لە دەستی داعش و لە دوای رێزگاركردنی دەڤەرەكە لە دەستی داعش لە لایەن ھێزەكانی سوریای دیموكرات، كێلگە نەوتی یەكان و گازی سوریا كەوتوتە دەستی بەرێوبەرایەتی كوردی كە 70% نەفت و گازی سوریا لە ئێستا لە ژێر دەستی ئیدارەی كوردی دایە. نەفتی سوریا ئەو كاتەی لە ژێر دەستی داعش و ئێستاش لە ژێر دەستی ئیدارەی كوردی لە رێگای لایەنی سێیەم، بازرگان حسام ئەلقەترجی، ئەندام پارلەمانی سوریا و سەرۆكی گروپێكی چەكداریشە، بو رژێمی سوریا كراوە، كە ئاماژە بەوە دەكرێت ھەر بەرمیلێك بە 30 دولار بە رژێمی سوریا فروشراوە، و ئەویش بو بازارەكانی جیھانی فروشتەوە یانیش بو دابینكردنی پێداویستی ناوخو. داتاكانی بریتانیا ئاماژە بەوە دەكەن كە ھەتا سالی 2008 رژێمی سوریا روژانە نێزیكی 401 ھەزار بەرمیل نەوتی یان بەرھەم ھێناوە.
بویە لە دەستدانی داھاتی نەوت، دەوڵەتی سوریا لە یەكەم ھەلوێستی ئەم رێككەوتنەی بە نا شەرعی لە قەلەم داوە و خاوەن ھیچ بنەمایەكی یاسایی نییە، و ئەمریكای بە” دزینی نەوتی سوریا” تومەتبار كردوتەوە. ھەتا ئێستا نەوتی روژئاوا بە رێگا جیاوازەكان رێگای خوی بو بازارەكانی جیھانی پەیدا كردوتەوە. لەم نێوەندەدا بازرگانانی ئەمریكا و ئیسرائیلی ھەولیان داوە كە جورە پەیوەندی یەك لە گەل ھسد دروست بكەن كە ھسد و واشنتگون پێكەوە گرێبدەن و لە كوتایش داھاتێكیان دەستكەوێت. بە پێی زانیاری پسپورەكان لە ئەگەری مودێرن كردنی كێلگە نەوتی یەكان روژئاڤا دەتوانرێت روژانە 125 ھەزار بەرمیل نەوت بەرھەم بھێنرێت. ئەوەی راستی بێت سەبارەت بە پرسی نەوەتی روژئاڤا، لوبی یەكی گەورەی بازرگانەكانی نەوت لە واشینگتون بەرێوەچووە، ھەتا ئەوەی كە گەیشتوتە خالی كوتایی. و رێككەوتنەكە دەتوانێت خالێكی وەرچەرخانی بەھێز بێت لە پەیوەندی ئەمریكا و ھسدە. ناكرێت ئەو پەیوەندی یە بەھێزەی لە نێوان پێنتاگون و ھێزەكانی سوریای دیموكرات ھەی بە كەم مەزندە بكرێت، ھەرچەندە كە پێنتاگون بریارەكانی سەركردایەتی سیایس جێبەجێ دەكات، بەلام رولی پێنتاگون لە پاشەكشەكردن و گورینی بریاری ترامپ، نابێت لە بیر بكرێت، چونكە پێنتاگون یەكێكە لەو دامەزراوەانەیپشكی ھەیە لە دارشتنی سیاسەتی دەرەوە ە ئاسایشی ئەمریكا و ھاوپەیمانەكانی ئەمریكا، كە بە نیسبەت بە كورد، پێنتاگون پێچەوانی كاربەدەستانی وزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كە زورتر پرو- توركن، ھەلسوكەوتی كردوتەوە.
ستراتێژی ئەمریكا
ترامپ لە دوای بریاری پاشەكشەكردن و پەشیمان بونی، و بریاری پاراستنی كێلگگە نەوتی یەكان، بێ بەشكردنی رژێمی سوریا بووە لە سەرەچاوەی داھاتی ئابوری . بویە، ئەمریكا بە رێكەوتن لە گەل ئیدارەی روژئاڤا لە بواری نەوت و جێگیركردنی كومپانیایەكی ئەمریكی، بە فیعلی رژێمی ئەسەدی بێ بەش كرد لە یەكێك لە سەرەچاوە گرینگەكانی. پێشوتر ئیدارەی روژئاڤ مەجبور بو لە پێناو ئیدارەكردنی ئابوری، لە رێگای كەسی سێیەمەوە نەفت بفروشێت بو رژێمی سوریا. ئێستا ئەم رێگایە ھاتە داخستن، و ئیدارەی روژئاڤا دەتوانێت بەم ھەنگاوە خوی لە رژێم دورتر بكات، واتە رەنگە زەمانەتێكی سیاسیشی لە ئەمریكا وەرگرتبێت، كە چیدیكە دانوستاندن لە گەل رژێمی سوریا نەكەن بە ھوی گەرەنتی كردنی سەرەچاوەی داھاتی دارایی.
ئەگەر لە روی لوجستیكی یەوە، كێشەكە چارەسەر نەكرابێت، كە توركیایە. باشترین رێگا بو بازارەكانی جیھانی نەفتی روژئاڤا، توركیایە. بویە، مەزندەی ئەوە دەكرێت كە توركیا پەسەندی پروژەكەی گردبێت و پشكیشی لەم رێككەوتنە مسوگەر كردبێت. بویە، رێككەوتنی نەوتی ئەمریكا—روژئاڤا پێشھاتێكی نوێیە، و گرینگە. یەكێەك لە خالە گرینگەكانی ستراتێژی ئەمریكا سەبارەت بە پرسی سوریا ئەوەیە كە ئاگری ناكوكی نێوان توركیا و ئیدارەی روژئاڤا دامركێنێت، واتە، چارەسەركردن و دروستكردنی پەیوەندی نێوانیان. ئەمریكا لەم بارەیەوە خاوەن ئەزمونە، بو ئەمریكا، ھەم توركیا وەكو ھاوپەیمان گرینگە، ھەمیش ئیدارەی روژئاڤا وەكو ئەكتەرێك كە ئەمریكا وەكو ” ھاوبەش”ی ستراتێژیك لە شەری تیرودا پێناسەی كردوتەوە. وەبەرھێنانی ئەمریكا لە روژئاڤا لە ئێستاوە لە پرسی لەشكەری بو ئابوری و سیاسی وەكو كێسەلە بەرێەوە دەچێت، و ئەمریكا نایەوێت پەلە بكات، بەلكو دەیەوێت كات بە ھەردوو ھاوپەیمانەكانی بدات، بو ئەم بابەتەش ھەلسەنگاندن دەكات. ئەوەی ئێستا ئەمریكا دەیكات رێك ئەوەیە كە دەیەوێت پرسەكان لە كونترول دەرنەچن.
كوكەرەوە، ھەمو ئەمانە ئەوەمان پێ دەلێن، ئەمریكا بە تەما نییە واز لە سوریا بێنێت و بو كوردیش یەكێكە لە باشترین دەفەتەكان لە پێناو پتەوكردنی پەیوەندی لە گەل واشینگتون. ھەرچەندە ئەگەر بەراوردێك لە گەل ھەلسوكەوتی ئەمریكا لە گەل پرسەكانی دیكەی جیھان بكرێت، نابێت گرەو لە سەر گەرەنتی یەكی بەردەوامی بونی ئەمریكا لە روژئاڤا بكرێت بو پاراستنی كورد یانیش كێلگە نەوتی یەكان. نابێت ئەمە لە بیر بكرێت بەشێكی زوری مانەوەی ئەمریكا لە سوریا پەیوەندی بە ئاسایشی ئیسرائیل و ھەژەمونی ئێرانە لە ناوچە ھەیە و ئەمریكاش بو ئەم مەبەستە گرینگی بە روژئاڤای كوردستان دەدات. لەم گەمەیەدا، ئەوە كوردە دەبێت لێزانانە ھەلسوكەوت لە گەل پێشھاتەكان بكات لە پێناو مسوگەركردنی داھاتوی خوی لە روی دەستكەوتی سیاسی لە سوریا. بویە، دەكرێت ئەمە بگوترێت بونی كومپانیا نەوتی یەكانی ئەمریكا لە روژئاڤا، دەبێتە ھوی ئەوەی ئەمریكا بە گرینگی یەكی زورترەوە لە پروسەی سیاسی كە داھاتوی سوریا دیار دەكات، نێزیك بێتەوە. بو ئەم مەبەستش، ھاتنی كومپانیای ئەمریكی، پێگەی ئیدارەی روژئاڤای كوردستان لە دانوستاندنەكان بەھێز دەكات. لایەنەكانی ئوپوزیسیون چیدیكە ناتوانن رێگر بن یانیش دژایەتی بەشداری ئیدارەی روژئاڤا لە پروسەی ژنێڤ نەكەن، بوچی؟ ھەر لایەنێك بێتە سەر دەسەڵات لە سوریا، پێویستی بە داھاتی نەوتی سوریای ھەیە، و بە ھەبونی ئەم نەوتە لە ژێر دەسەڵاتی كورد، لایەنەكان مەجبورن پێداچونەوە بە ھەلوێستە سیاسی یەكانی خویان بەرامبەر بە كورد بكەن، ئەمە لایەك، لایەنێكی دیكە ئەوەیە، كە پروسەی یەكگرتنی ھێزە كوردی یەكانی روژئاڤا پێویسی بە پشتگیر جدی ھەیە و دەبێت لایەنە سیاسی یەكانی ھەرێمی كوردستان بو ئەم مەبەستە نەك تەنیا ھان بەلكو دەبێت گوشاریش دروست بكرێت لە پێنناو رێكخستنی ناو مالی كورد لە سوریا. خالی سێیەم ئەوەیە، كە پێویستی ھەولی جدی بدرێت ھەیمەنەی توركیا لەم دەڤەرە كەم بكرێتەوە، كە رێگرە لە رێكخستن و یەكگرتووی كورد و ئەمەش پەیوەندی بە لایەن سیاسی یەكانی كوردستانەوە ھەیە. زانیاری یەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە لە رێككەوتنی نەوت دا سێ لایەنی سەرەكی ھەن كە بەشداری سەرەكین، یەكەمیان خاوەن تەجروبە و بەرژەوەندی لە نەفتی سوریا، دوویەمیان خاوەن پەیوەندی لە گەل واشینگتون و سێیەمیان خاوەن كومپانیایی ئاسایش/سێكیوریتی. ئەمەش وا دەكات كە رێككەوتنەكە ھەر سێ لایەنی سیاسی، ئاسایش و پسپوری لە ژێر چەترێك دا لەم بارەیەوە كوبونەتەوە. ئەوەی راستی بێت، لەم پرسەدا ھەرێمی كوردستان رولێكی بەرچاوی ھەیە، كە خوی لە ھەر سێ كەسایەتی ئاماژە پێكراو دا كودەكاتەوە.
بویە، سەبارەت بە توركیا، ئەوەی چاودێری كاروبواری توركیای كردبێت بە تایبەتی ئەردوغان، وەكو سەركردەیەكی سیاسی خاوەن تایبەتمەندی جیاوازە، ئەردوغان لە رێگای كومبونەوە جەماوەری یەكانی شەقام دەجولێنێت لە پێناو دروستكردنی نارەزایەتی زەمینە بو جێبەجێكردنی پلانەكانی خوی دروست دەكات. بویە دور نییە لە قوناخێك لە قوناخەكانی داھاتو، ئەردوغان ئەم پرسە دەكاتە مژارێكی گوفتگو و ناكوكی رای گشتی توركیا لە پێناو جێبەجێكردنی ستراتێژی یەكی دارێژراو. بە دیتنی ئەردوغان ئەمریكا ھەولەكانی خوی چركردوتەوە بو دروستكردنی ” ھەرێمێكی فدرالی” كوردی لە سوریا. بە تایبەتی دوای ئەوەی كە لایەنە كوردەكان بە ” ئوكی” بارزانی (مەسعود بارزانی) ھەولەكانی یان چركردوتەوە بو رێكخستنی ناو مالی كورد لە سوریا. لە بیرمان نەچێت، ئەردوغان چەندین جار دوپاتی كردوتەوە كە ھەرێمی كوردستانی عێراق دروست نەدەبو ئەگەر ئەو سەرۆكایەتی توركیای دەكرد لەو كاتە، و ئێستاش ھەمو ھەولی دەدات كە ھەم تەجروبەی روژئاڤا لە ناو بەرێت و ھەمیش ھەرێمی كوردستان ئەگەر لە ناو نەبەرێت، ئەوا بە شێوەیەك لاواز بكات، كە مردنی لە داھاتو دا زور ئاسانتر بێت.