• لە بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستاندایە تاوەكوو زووە کابینەی نوێ پێك بهێندرێت
• هەرێمی كوردستان لە ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوت 23 ملیار دۆلاری زیان بەركەوتووە.
• %80ـی بەشداربووانی (پرۆژەی ڕووناكی)، پارەیەكی كەمتر لەو پارەیە دەدەن كە پێشتر بە كارەبایان داوە.
• %95ـی بەشداربووانی پرۆژەی (هەژماری من)، لە پرۆژەكە ڕەزامەندن
• دەكرێ خوشك و براكانمان لە سووریا سوود لە ئەزموونی هەرێمی كوردستان وەربگرن.
ئەمڕۆ چوارشەممە 16ـی نیسانی 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە پەراوێزی نۆیەمین دیداری سلێمانی، لە زانکۆی ئەمەریکی لە عێراق – سلێمانی (AUIS) بەشداریی لە پانێڵێک کرد. هەروەها دیدارەکە بە ئامادەبوونی بەڕێزان سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەرۆک وەزیرانی عێراق، ژمارەیەكی زۆر لە بەرپرسانی سیاسی، حكوومی بەڕێوە چوو.
لە گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانەدا، سەرۆكی حكوومەت وێڕای ئەوەی خۆشحاڵیی خۆی بە بەشداریكردن لە دیدارەكە دەربڕی، سەرەتای قسەكانی بە باسكردن لە سەركەوتنی یانەی وەرزشیی دهۆك لە جامی (پاڵەوانەكانی كەنداو بۆ یانەكان) كرد و ڕایگەیاند: “لەوانەیە زۆرتان بینیبێتتان، یارییەكی زۆر جوان بوو، ئەمە یەكەمجارە لە مێژووی عێراق كە یانەیەكی عێراقی ئەم جامە بباتەوە. ئەمجارە یانەیەكی كوردستانی، یانەی دهۆك توانی جامی كەنداو بباتەوە، جێی دڵخۆشیی هەموو لایەكمان بوو. پیرۆزبایی لە ئەوان و هەموو خەڵكی عێراق و بە تایبەتی خەڵكی كوردستان دەكەم، هیوادارم بەردەوام بن لە سەركەوتن و هیوای سەركەوتنیش بۆ یانەكانی تری كوردستانیش دەخوازم”.
ئاماژەی بەوە كرد: “هەروەك دەزانن ئەم ڕۆژانە ڕۆژانی تاوانە بەدناوەكانی ئەنفالە، پێم خۆشە سەری ڕێز و نەوازش بۆ شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی كوردستان دابنوێنین و ئەم یادە بەرز ڕابگرین، هەموو كارێكیش بكەین بۆ ئەوەی ڕێ نەدەین جارێكی تر ئەم تاوانانە دووبارە بكرێنەوە. هەروەها ئەمڕۆ ڕۆژی جەژنی ساڵی نوێی خوشك و برا ئێزدییەكانیشە، لێرەوە من پیرۆزبایی سەری ساڵی نوێ لە خوشك و برایانی ئێزدی لە كوردستان و هەموو جیهان دەكەم، هیوادارم ساڵی خۆشی و سەركەوتن و پێشكەوتن بێت و هەر سەركەوتوو بن”.
لە سەرەتای گفتوگۆكەدا، لە وەڵامی ئەوەی ئاخۆ پێشبینیی بۆ كاریگەریی ئەو دۆخەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر هەرێمی كوردستان چییە؟ سەرۆكی حكوومەت ڕایگەیاند: “پێم وایە لەوانەیە زۆر ئەستەم بێت، نەك بۆ من، بۆ هەر كەسێك كە خوێندنەوەیەكی تەواو ورد بۆ هەموو ئەو ڕووداوانە بكات كە ئێستا لە ئارادان. بەڵام ئەوەی دیارە كە گۆڕانكارییەكی خێرا و هەستیار لە ناوچەكەدا ڕوودەدات و ئەو گۆڕانكارییانەش هەندێكیان لەوانەیە چاوەڕواننەكراو بووبن، هەروەك بینیمان ئەو گۆڕانكارییەی لە سووریا ڕووی دا، پێموایە لە ئاستی چاوەڕوانكردنی خودی دەسەڵاتی ئێستای سووریا و دەسەڵاتی پێشووتریش نەبوو. بەڵام ئەم گۆڕانكارییانە زۆر خێرا هاتنە كایەوە و بارودۆخێكی نوێیان خولقاند، بە تایبەتی لە سووریا. لە هەمان كاتدا هەڵبژاردنەكانی ئەمەریكا وای كردووە كە حكوومەتێكی نوێ بە سیاسەتێكی جیاواز ئێستا حوكمڕانی لە ئەمەریكا دەكات كە سیاسەتێكی جیاوازتریان بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە. هەروەها ئەم هەموو شەڕ و ناخۆشییانەی لە ناوچەكەشدا هەن، دیسان ئەمانە هەموو كاریگەریی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان لەسەر تەواویی ڕووداوەكانی ناوچەكە هەیە و ئێمەش بەدەر نابین لەو گۆڕانكارییانەی كە هەیە، بەڵام چۆن ئێمە بتوانین خۆمان بگونجێنین؟ هەروەك پێشتریش باسمان كردووە، سیاسەتی هەرێمی كوردستان و حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت بە جۆرێك بێت كە ئێمە بە هیچ جۆرێك لەگەڵ تەشەنەكردن و خراپتركردنی باری ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەكە نەبین. ئێمە ئەگەر بتوانین ڕۆڵێكی كاریگەر لە نزیكتركردنی لایەنەكان و باشتركردنی بارودۆخی ئاسایشی ناوچەكە و ئاشتی بگێڕین، ئەوا زۆر باش دەبێت. بەڵام نابێت هەرێمی كوردستان ببێت بە بەشێك لەو ململانێیە و خوانەخواستە كێشەكان ئاڵۆزتر بكات. نە لە بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستاندایە، نە لە بەرژەوەندیی خەڵكی ناوچەكەدایە و خەڵكی ئێمەش ماندوو بووە. خەڵكی ئێمە چاوەڕوانی ژیانێكی باشتر و ئاییندەیەكی گەشترە، هەر هەنگاوێك بۆ باشتركردنی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەكە هەبێت، هەرێمی كوردستان پێویستە خۆی لەو بەرەیەدا ببینێتەوە”.
هەروەك لەبارەی پەیوەندیی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئیدارەی ئێستای ئەمەریكا و خوێندنەوەی بۆ ئەو ئیدارەیە، سەرۆکی حکومەت گوتی: “خوێندنەوەیەكی جیاوازم نییە لەوەی كە ئێمە دەیبینین، ئەوەی كە لە خودی ئەمەریكییەكان دەبیستین، ئەوان دەیانەوێ بە تایبەتیی ئەم دەسەڵاتەی ئێستا دەڵێن ئێمە دەمانەوێ ئاشتی بەرقەرار بكەین، بەڵام ڕێكاری جیاوازتریان هەیە بۆ چۆنیەتی بەرقەراركردنی ئاشتی، ئەوان باسی ئەوە دەكەن كە ئاشتی لە ڕێگەی هێزەوە. كەواتە بەكارهێنانی هێز بۆ ئەوەی ئاشتی بەرقەرار بكرێت. جا ئەگەر ئەمە سیاسەتەكەیان بێت، دەبێ لایەنەكانی تریش بزانن چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم سیاسەتە نوێیەی ئەمەریكا بكەن؟ ئێمە پەیوەندییەكی دوور و درێژمان لەگەڵ ئیدارەی ئەمەریكا هەیە، بە تایبەتی ئەو برادەرانەی كە ئێستا لە دەسەڵاتدان. بەڕێز وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا دۆستێكی دێرینی ئێمەیە و كاتی خۆیشی كە سیناتۆر بووە، زۆر پشتیوانیی مافەكانی خەڵكی كوردستان بووە و چەندین بەرپرسی تریش لە شوێنە گرنگەكانی ئەم ئیدارەیە هەن كە ئەوانیش دۆستی نزیكی ئێمەن. ئێمە هەمیشە ئامادەین بۆ ئاڵوگۆڕكردنی بیروبۆچوونەكانمان لەگەڵیان، بەڵام هەمیشە هەوڵی ئەوەشمان داوە كە ئێمە عاملی خێر بین، هەرچی بتوانین لە بەرژەوەندیی خەڵكی ناوچەكەدا بێت، بە تایبەتی خەڵكی كوردستان، ئێمە جەختمان لەو خاڵانە كردووەتەوە”.
هەرچی پەیوەندیی بە دۆخی سووریا و مەترسییەكانی دووبارەبوونەوەی ڕووداوەكانی هاوشێوەی هێرشەكەی داعش و ئاوارەبوونی خەڵك و گواستنەوەی ئەزموونی هەرێمی كوردستان بۆ سووریاوە هەیە، سەرۆكی حكوومەت، دەڵێت: “دەكرێ خوشك و براكانمان لە سووریا سوود لەو ئەزموونەی هەرێمی كوردستان وەربگرن، بێگومان ئەزموونێكی دەوڵەمەندە و ئێمە خۆشی و ناخۆشیی زۆرمان بینیوە، دەكرێ سوود لە كارە باشەكانمان وەربگرن و كارە هەڵەكانیشمان دووبارە نەكەنەوە. پێم وایە ئەمە باشترین ئامۆژگارییە بۆ خوشك و براكانمان لە سووریا. گرنگە بە لای ئێمەوە كە ئەوان یەكگرتوو بن، تاوەكوو كوردەكان لە سووریا یەكگرتوو بن، دەتوانن زیاتر داكۆكی لە مافە ڕەواكانی خۆیان بكەن بۆ ئەوەی لەگەڵ دەسەڵاتی دیمەشق بگەنە ڕێككەوتنێك تاوەكوو هەموو ئەو مافانەی خۆیان مەبەستیانە، بەدەست بهێنن. سووریا وڵاتێكی فرەنەتەوەیە، لە ڕووی جوگرافی و نەتەوەییەوە جیاوازییەكی زۆری تێدایە. لە ناوچە كوردستانییەكان كوردی زۆری لێیە، لایەنەكانی تری كە نزیكن و هاوپەیمانن لەگەڵ توركیا لە باكووری ڕۆژئاوای سووریا دیسان باڵادەستن، عەلەوییەكان دیسان لە ناوچە كەناراوییەكانی سەر دەریای سپی هەن، درووزەكان لە باشووری سووریا هەن، هەتا پێكهاتە عەشایەرییەكانی عەرەبیش كە لە سووریا هەن، هەموویان یەك بیر و یەك بۆچوون نین. دەسەڵاتێكی نوێش ئێستا لە خودی دیمەشق هەیە. جگە لەمە، ناوچەیەكی تری بەرفراوان هەیە كە تا ئاستێكی زۆر دەسەڵاتێكی زۆر بەهێز نەیتوانیوە خۆی بچەسپێنێت و هەموو ناوچەكانی سووریا لەژێر كۆنتڕۆڵی خۆی بگرێت، ئەوانەی كە شارەزای جوگرافیای سووریان، بە تایبەتی لە ناوچەی دێرەزوور تاوەكوو تەدمور ئەو شوێنە ناوچەیەكی فراوانە كە تا ئاستێكی زۆر چالاكییەكانی داعش لەوێ هێشتا بەردەوامییان هەیە و بە پێی ئەو ڕاپۆرتی زانیارییانەی كە بە ئێمە دەگات، هەتا چالاكییان زیاتر بووە و لە چەندین شوێنیش كەمپی ئەو داعشانەش هەیە كە دەستگیر كراون و لەوێن، ئەوانەش هەمووی جێی مەترسین. بێگومان لە هەر شوێنێك كە ئاسایش و سەقامگیریی تێدا نەبێت و ئابوورییەكی باش كە بتوانێ وەڵامدەرەوەی خزمەتگوزاریی خەڵك بێت، ڕێگە بۆ سەرهەڵدانی توندوتیژی زیاترە. بە حوكمی ئەو تەجروبەیەی كە ئێمە هەمانە و لە ناوچەكانی خۆشمان بینیومانە، ئەو ناوچانەی كە باری ئابووری باشترە، سەقامگیریی سیاسی تێدا باشترە و ئەمنییەت و ئاسایشیش تێیدا باشترە. كەواتە ئەم شتانە بە یەكەوە بەستراونەتەوە. ئێستا سووریا لە دۆخێكی زۆر هەستیاردا دەژی، دوای چەندین ساڵ لە شەڕ و پێكدادان، دۆخی ئابووریی نالەباری هەیە، پێویستییان بە یارمەتیی نێودەوڵەتیی هەیە. تا ئاستێكی زۆر دەرفەتێكی باشە كە یارمەتیی نێودەوڵەتیی لەگەڵ خواستی حكوومەتێكی هەمەچەشن كە هەموو لایەنەكانی تێدا بەشدار بێت، لە ئارادایە و دەكرێ سوود لەو دەرفەتە وەربگیرێت و یارمەتییەكانی كە بۆ سووریا ئامادەن، پێشكەش بكرێت و هەموو لایەنەكان بەشدارییان پێ بكرێت و هیچ لایەك پەراوێز نەخرێت. خوشك و برا كوردەكانیشمان دەتوانن لەسەر ئەو خاڵە كار بكەن و ببن بە بەشێك لە بونیاتنانی سووریایەكی دیموكرات كە هەموو لایەك تێیدا خۆی ببینێتەوە و بەرژەوەندییان پارێزراو بێت”.
گوتیشی: “نییەت لە هەموو شتێك گرنگترە، ئەگەر نییەتی پێكهاتن و پێكەوەژیانی ئاشتییانە هەبێت، زۆر ئاسان دەكرێ فۆرمۆلەیەك بدۆزرێتەوە كە بتوانن پێكەوە بژین. فیدڕاڵییەت ئەگەر بڕوات پێی نەبێت، هەتا ئەگەر وەسیقەشت هەبێ و نووسراویش بێ، دەكرێ گرنگی پێ نەدرێ و پەنا و پێچ بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی جێبەجێ نەكرێت. بەڵام ئەگەر نییەت هەبێت، هەر فۆرمۆلەیەك بێت كە پێكهاتەكانی سووریا لەسەری ڕێك بكەون، ئەگەر فیدڕاڵیەت سیستەمێكە كە هەموو لایەنەكانی سووریا پێی ڕازی بن، پێموایە ئەمە دەكرێ ببێتە خاڵێكی كۆكەرەوە بۆ هەموو لایەك و حكوومەتێكی باشتر پێك بێت. هیوادارم ئەو لایەنانەی كە دژی فیدڕاڵییەتن، تۆزێك بۆچوونەكانی خۆیان بگۆڕن، چونكە فیدراڵییەت بەڕاستی مەسەلەی لاوازكردنی دەسەڵاتی وڵاتێك نییە، بەڵكوو ئیعترافكردنە بە جیاوازیی ئەو پێكهاتانەی كە هەن و بەیەكەوە دەیانەوێ لە وڵاتێكدا هەر یەكێك تەكمیلەی لایەكەی تر بكات. ئەم جۆرە بۆچوونە كە فیدڕاڵییەت بە هێز و توانا بۆ وڵاتەكە ببینێت، پێم وایە دەكرێ زۆر زۆر كاریگەر بێ لەوەی كە لایەنەكان لە یەكتر نزیك بكاتەوە. بەڵام ئەگەر بۆچوونی جیاواز هەبێ و فیدڕاڵییەت بە جیابوونەوە لێك بدرێتەوە، كەواتە نییەتەكە بۆ ئەوە نییە پێك بێن. بۆیە من پێم وایە كە ئەو ئەزموونەی ئێمە لە عێراق هەمانە، دەكرێ بەشێك بێت لەو ئەزموونەی كە خۆیان دەیانەوێ سوودی لێ وەربگرن و هیوادارم تێیشیدا سەركەوتوو بن”.
لە بەشێكی دیكەی پانێڵەكەدا، سەرۆكی حكوومەت باسی لە پرۆسەی ئاشتیی توركیا كرد و ڕایگەیاند: “پێشتریش چەندین جار هەوڵی ئەوە دراوە كە ئاشتی ببێتە جێگرەوەی شەڕ و پێكدادان، بەڵام ئاشتی بە لایەنێك بە تەنیا ناكرێت. دەبێ هەر لایەنێك كە بەشێكە لە كێشەكە، ئامادە بێ ڕوو لە چارەی ئاشتییانە بكات. ئەم جارە دەبینین لە توركیا گۆڕانكاری لە بۆچوونی لایەنە توندڕەوەكاندا هەیە. لایەنی توندڕەو باسی ئاشتی دەكات و لایەنەكان باسی لێكنزیكبوونەوە دەكەن. كەواتە جیاوازیی ئەم سەردەمە لەگەڵ هەوڵەكانی پێشتر ئەمە بووە. نامەی بەڕێز ئۆجەلانیش كە داوا دەكات بەرەو ئاشتی بڕۆن، هەروەها لە لایەكی ترەوە لایەنی حزبی ناسیۆنالیستیی توركی دەبینین كە دیسان باسی چارەی ئاشتییانە دەكەنەوە و دەسەڵاتیش كە خۆیان پێیانوایە چارەی ئاشتییانە باشترین ڕێگەیە بۆ بەرەوپێشچوون، پێموایە ئەمە هەمووی گۆڕانكاریی ئەرێنی و باش و دەكرێ كاریگەریش بن، بەڵام دەمێنێتەوە ئەوەی كە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم پرۆسەیە دەكرێ؟ بێگومان لەوانەیە لایەنی تریش هەبن كە بەرژەوەندییان لە سەركەوتنی ئەو پرۆسەیە نەبێ. دەبێ ئیرادەی ئاشتی و سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی بەهێزتر بێت لەوانەی كە دەیانەوێ ڕێگریی بكەن، هیوادارم ئەو ئیرادەیەش سەر بكەوێ و ئاشتی جێگرەوەی شەڕ و ئاژاوە بێت”.
هەروەها لەبارەی كوردانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئاییندەی پەیوەندییەكانی ئێران و ئەمەریكا و ئەو دەنگۆیانەی كە باس لە لاوازبوونی ئێران دەكەن، سەرۆكی حكوومەت گوتی: “ئایا ئێران لاواز بووە؟ بەرامبەر بە كێ لاواز بووە؟ ئێران بەرامبەر بە كاراكتەرەكانی ناوچەكە پێم وانییە وڵاتێكی لاواز بێت، ئێران هێشتا كاریگەریی زۆرە و لە لایەكی ترەوە دراوسێی ئێمەیە و لە زۆر قۆناغیشدا هاوكاری ئێمە بووە و پەیوەندییەكی دۆستانەشمان لەگەڵ ئێران هەبووە بەردەوام. لە هەمان كاتدا دۆستایەتییەكی زۆر نزیكیشمان لەگەڵ ئەمەریكا هەیە و هەمیشە پاڵپشت و یارمەتیدەری ئێمە بووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكان و دژایەتیكردنی تیرۆر و لە زۆر ڕووەوە، ئێمە سوپاسی ئەمەریكاش دەكەین كە هاوپەیمان و دۆستی نزیكی خەڵكی ئێمە بووە وەكوو كورد و وەكوو عێراقیش بە گشتی. كەواتە بە هیچ جۆرێك پێویست ناكات كورد خۆی لە شوێنێكدا ببینێتەوە كە خۆی ساغ بكاتەوە کە لەملا یان ئەولا بێت. دەكرێ ئێمە ڕێز لە پەیوەندییەكانی خۆمان لەگەڵ ئێران و لەگەڵ ئەمەریكاش بگرین، دەكرێ ئێمە ببین بە عاملێكی باش بۆ نزیككردنەوەی بیروبۆچوونەكان و باشتركردنی باری ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەكەش. كەواتە بە هیچ شێوەیەك لە بەرژەوەندیی كورددا نییە كە ببێ بە بەشێك لە كێشەكە، بەڵكوو دەكرێ وەكوو بەشێكی كاریگەریش بێت لە چارەكردنی كێشەكان. ئەمە بۆ كوردانی ڕۆژهەڵات و لە هەموو ناوچەكانی تریش بە هەمان شێوە”.
هەر لەو پانێڵەدا، سەرۆكی حكوومەت باسی لە بابەتی هەوڵەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی كوردستان كرد و گوتی: “هیوادارین بە زووترین كات ئەم بابەتە چارە بكرێت. لە سەرەتاوە هەرێمی كوردستان كە دەستی بە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان كرد، دوای ئەوە بوو كە بودجەیان لەسەر هەرێمی كوردستان بڕی، واتە بڕیارێكی تاكلایەنە لە لایەن حكوومەتی فیدڕاڵی بوو كە بودجەی ڕاگرت، ئینجا هەرێمی كوردستان نەوتی هەناردە كرد لە دۆخێكی زۆر ناخۆش، بە تایبەتیی لە شەڕی داعش و وەرگرتنی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارە، کە لە سووریا و ناوچەكانی تری عێراقەوە هانایان بۆ هەرێمی كوردستان هێنا. چوار ساڵی زۆر ناخۆشمان تێپەڕاند، بە تایبەتی لە شەڕی داعش كە وەرگرتنی نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارە ڕوویان لە هەرێمی كوردستان كرد، بە تایبەتیی لە دۆخێكی سەخت. بە داخەوە قەرزێكی زۆر كەوتە سەر هەرێم، بەڵام ئەمە لە ڕاگرتنی بودجەی هەرێمی كوردستان دەستی پێكرد. دوای ئەوەی كێشەی یاسایی دروست كرا و شكایەت و شكایەتكاری كرا بە تایبەتی لە لایەن حكوومەتی فیدڕاڵییەوە، گوتیان دەبێ ئەو نەوتە ڕابگیرێت. لە ساڵی 2023 لە ئەنجامی بڕیارێكی دادگا هەناردەكردنی نەوتی كوردستان ڕاگیرا. لەو كاتەوە تا ئێستا وەك هەرێمی كوردستان زیاتر لە 23 ملیار دۆلار ئێمە زیانمان كردووە و ئەو زیانەش قەرەبوو نەكراوەتەوە تاوەكوو خەڵكێك بڵێت هەرێمی كوردستان تێیدا سوودمەندە. هەم عێراق و هەم هەرێمی كوردستان و هەم توركیاش زیانی كردووە، كەسێك نابینم كە سوودمەند بێت لە ڕاگرتنی هەناردەكردنەوەی نەوت. لەم دواییە چەندین كۆبوونەوەی گرنگ كران لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق و نووسینگەی بەڕێز سەرۆك وەزیرانی وڵاتەکە، ئێمەش ئەوەی پێمان كراوە كردوومانە بۆ ئەوەی بگەین بە ئەنجامێكی هاوبەش تاوەكوو نەوتی هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی توركیادا جارێكی دیكە هەناردە بكرێت و لایەنی فرۆشتنی نەوتیش سۆمۆ بێت كە لایەنی پێشنیازكراوی حكوومەتی فیدڕاڵی بووە. لەسەر ئەو شتانە ئێمە ڕێككەوتووین. ئێستا ئەو شتانەی كە ماون، ڕەزامەندیی ئەو كۆمپانیایانەی كە هاتوون لە كوردستان وەبەرهێنانیان كردووە. كەواتە جۆری گرێبەستەکان و جۆری كاركردنی كۆمپانیاكان لە كوردستان جیاوازە لە جۆری كاركردنیان لە بەشەكانی تری عێراق. ڕێزگرتن لەو گرێبەستەکان بەشێكی سەرەكییە كە ئەو كۆمپانیایانە داوای دەكەن. دووجاریش لە دادگای عێراق سكاڵا كرا و هەردوو جاریس بڕیاری دادگا لە بەرژەوەندیی گرێبەستەکانی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیاكاندا بووە، كەواتە پێویست ناكات چیتر لەسەر ئەم بابەتە كێشە دروست بكرێت. لە لایەكی ترەوە كۆمپانیاكان داوای گەرەنتی دەكەن، چونكە بەشێك لە كێشەكە دەستنیشانكردنی تێچووی بەرهەمهێنانە كە پێویستە ئەم تێچووەیان بۆ دابین بكرێت، بەبێ ئەوەی نەوتی هەرێم لە ڕێگەی ئێمەوە هەناردە بكرێت، دەبێ ئەم میكانیزمە بدۆزرێتەوە و لەسەر ئەمەش ڕێككەوتن كراوە لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق، ژمارەیەك تەرخان كراوە تاوەكوو ماوەیەك لایەنی سێیەم دێت و ئەو لایەنە دیراسەیەكی تەواویی بابەتەكە بكات و تێچووی ڕاستەقینە دەربێنێت، بەڵام تا ئێستا جێبەجێ نەكراوە، چونكە ئەو گەرەنتییانەی كە كۆمپانیاكان داوای دەكەن، پێم وایە دەبێ ئەم خاڵەش كۆتایی بێت بۆ ئەوەی دەست بە هەناردەكردنی نەوت بكرێت كە پێم وایە لە بەرژەوەندیی هەموو لایەكدا دەبێت. لە دوایین دیداری منیش كە لەگەڵ بەڕێز سەرۆك وەزیرانی عێراق هەمبووە، لەسەر ئەوە ڕێككەوتین كە تیمەكانی تەكنیكیی ئێمە جارێكی دیكە بگەڕێنەوە بۆ بەغدا و لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵی گفتوگۆ بكرێت بۆ ئەوەی ئەو كێشانەی كە ماون چارە بکرێن و جارێكی دیكە دەست بە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بكرێتەوە”.
لەبارەی ئەو پرسیارەش كە ئاخۆ كێشەكە سیاسییە یان تەكنیكی؟ سەرۆكی حكوومەت گوتی: “بێگومان پێش هەموو شتێك كێشەكە سیاسییە، ئنجا تەكنیكی و یاساییە. بەڵام ئەگەر نییەتی سیاسی هەبێت، دێیتە سەر ئەم كێشە یاسایی و تەكنیكییە كە ئێستا ئێمە هەردوولامان خەریكین، كەواتە نییەتێكی سیاسی هەیە بۆ چارەكردن، بۆیە ئێمە باسی كێشە یاسایی و تەكنیكییەكان دەكەین”.
هەرچی پەیوەندیی بە وادەی پێكهێنانی كابینەی تازەی حكوومەتی هەرێمی كوردستانە، سەرۆکی حکومەت ئاماژەی بەوە كرد: ” گفتوگۆ بەردەوامە و وردەكاری هەیە، تیمەكانمان بەشێكیان لێرە دانیشتوون، بەردەوامن لەوەی بگەنە خاڵی هاوبەش، بە تایبەتی لەسەر ئەجێندای حوكمڕانی كە بابەتی هەرە گرنگە، پێم وایە قۆناخێکی زۆر باشیان تێپەڕاندووە و گەیشتوون بە خاڵە كۆتاییەكان، ئینشائەڵڵا ئەوەش لە ماوەیەكی زوودا ئەجێندای هاوبەشی حكوومەت تەواو بكرێ، ئیتر دەمێنێتەوە سەر بابەتی پێكهێنانی حكوومەت و دابەشكردنی كابینەكە، هیوادارم دیسان هەموو لایەك پەلە بكەن لە پێكهێنانی ئەو حكوومەتە. بێگومان خۆم یەكێكم لەو كەسانەی كە پێم وایە لە بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستاندایە تاوەكوو زووە ئەو حكوومەتە پێك بهێندرێت. دۆخی ناوچەكە وا دەخوازێت كە ئێمە لە كوردستان یەك هەڵوێست بین، پێگەیەكی بەهێزمان هەبێت، حكوومەتێكی باش و ڕێكمان هەبێت و پەرلەمانمان كارا بكرێتەوە بۆ ئەوەی بتوانین ڕووبەڕووی ئاڵنگارییەكانی ناوچەكە ببینەوە و خۆشمان ئامادە بكەین بۆ گۆڕانكارییەكانی داهاتووش. حكوومەت وەسیلەیەكە بۆ جێبەجێكردنی ئەجێندایەك كە خزمەتی هاووڵاتی بكات، ئەگینا حكوومەت ئیشی چیە؟ بۆ خەڵك گرنگە كە چۆن بتوانین خزمەتیان بكەین و لە هەموو ڕوویەكەوە ژیانیان ئاسان بكەین. باسی مووچەت كرد، زۆر ناخۆشە كە بابەتی مووچە ببێت بە هەواڵی مانگانە. وڵاتێكی وەك عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە نەدەبوایە ئەمە هەر بابەت بێت، ئەمە مافێكی سرووشتیی هەر مووچەخۆرێكە و پێویستە لە كاتی خۆیدا مووچە وەربگرێت. لێرەدا كێشەیەك لە سیستەمەكەدا هەیە. عێراق خۆی ئابوورییەكی هەیە كە لەسەر بنەمای پارەی كاش دروست كراوە. ئەو وڵاتانەی كە پارەی كاش بنەمای ئابوورییانە، ناتوانن وەك پێویست و وەكوو وڵاتانی پێشكەوتووی دونیا بە خێرایی پێش بكەون، كەواتە سنووردارییەك هەیە بۆ ئەوەی ئەم ئابوورییە پێش نەكەوێت.
ئێمە لە كوردستان هەوڵمان دا گرنگی بە دامەزراوەییكردنی ئابووریی خۆمان بدەین، ئیتر سیستەمی بانكی و پێدانی مووچە و گەڕاندنەوەی دەسەڵاتە بۆ هاووڵاتی كە هاووڵاتی خۆی خاوەنی هەژماری بانكیی خۆی بێت و دوور بێ لە میزاجی شەخسی یانیش لە ململانێی سیاسی یان لە بەشداریكردنی حزبەكان لە ڕێگریكردن یانیش بە هەر جۆرێك بێت كە تێكەڵ بن لە بابەتی ئابووریی وڵاتەكە. كەواتە حكوومەت دەبێ تەنیا لایەن بێ كە بتوانێ مامەڵە لەگەڵ بابەتی مووچەی هاووڵاتییاندا بكا.
ئێمە بەرنامەیەكمان دانا كە بەداخەوە پشتگیرییەكی زۆری سیاسی لێ نەکراوە، بە تایبەتی لە لایەن ئۆپۆزیسیۆنەوە بۆچوونی جیاواز دروست بوو، بەڵام بە دڵنیاییەوە دەتوانم بڵێم ئەو كەسانەی كە بەشدار بوون لە پرۆژەكە، خۆیان باشترین وەڵامیان هەیە، چونكە بە پێی ئەو سەرژمێرییانەی كە كراون، سەرووی %95ـی ئەوانەی بەشدارن لەو پرۆژانە، ڕەزامەندن لەو پرۆژانەی كە كردوومانە، یەكێك لەوانە پرۆژەی (هەژماری من)ـە كە دەمەوێ زۆر بە ڕاشكاوی باسی بكەم. بە داخەوە هیچ پاساوێک نییە كە هەژماری من بەردەوام نەبێت، چونكە جگە لەوەی كە بە هەڵە پڕوپاگەندەی بۆ كرا، پرۆژەیەكە لە بەرژەوەندیی هاووڵاتیی دایە، هاووڵاتی دەبێتە خاوەنی هەژماری بانكیی خۆی، هاووڵاتی دەسەڵاتی ئابووریی خۆی بۆ دەگەڕێتەوە و حكوومەت مووچەكەی پێ دەدات، ئەمە تەنیا بەشێكە لە باشیی ئەم پرۆژەیە. بەشەكەی تر دروستكردنی ژێرخانی ئابوورییە كە وڵاتی ئێمە لە سیاسەتی كاشەوە بۆ سیاسەتی بە دیجیتاڵكردنی دامەزراوەیی ئابووریی ئێمە بگوازرێتەوە. كەواتە هاووڵاتی دەتوانێ قەرز لە بانك وەربگرێ، بۆ شەفافییەت باشترە. لە هەموو ڕوویەكەوە. پێویستیش ناكات هەمیشە ئیعتیماد لەسەر ئەوە بكرێ كە سیولەی بانكی نییە یان پارە نییە بۆیە ناتوانین مووچە بدەین، بە سیستەمێكی دیجیتاڵی هەمیشە مووچە لە كاتی خۆیدا دەدرێ.
ئەو كەسانەشی كە بەشدار بوون لە پرۆژەكە، زۆر زۆر ڕەزامەندن، تەنیا ئەوانە نەبن كە لەوانەیە زۆر شارەزای بەرنامەكە نەبن و لە ڕووی تەكنەلۆژییەوە زۆر شارەزا نەبن كە لەوانەیە هەندێك گرفتی زۆر بچووك هەبێت كە دەتوانم بڵێم 1%ـی بابەتەكان بووە تا ئێستا. من ناڵێم با هەموو كەسێك پشتیوانیی لە پرۆژەی (هەژماری من) بكات، بەڵام هیچ لایەنێكیش بۆی نەبێت ڕێگریی لە بەرنامەی حكوومەت بكات كە ئەم پرۆژەیە بەردەوام نەبێت لەسەر ئاستی هەموو كوردستان. ئەمە بەشێكیتی، دەتوانم زۆر بە دڵنیاییەوە بڵێم كە توانیومانە سەركەوتوانە پرۆژەكە جێبەجێ بكەین و ئەنجامەكان خۆیان وەڵامدەرەوەی هەموو پروپاگەندەیەكن.
لە لایەكی ترەوە بەرنامەی ڕووناكی كە بەشێك بووە لە ڕیفۆرمی ئێمە، ئەویش بە 24 كاتژمێركردنی كارەبای نیشتمانییە كە بە هاووڵاتییان دەدرێت، دیسان هەر بەهۆی سیاسی، پڕوپاگەندەیەكی زۆر نەرێنی دەرهەق بەم پرۆژەیە كرا بە حیساب پارەیەكی زیاتر دەدرێت.
بە هیچ جۆرێك پارە لەسەر هاووڵاتی زیاد ناكرێت. %80ـی بەشداربووان لە پرۆژەی ڕووناكی، پارەی كەمتر لە جاران دەدەن، تەنیا ئەو %20ـی كە گلەیی دەكەن و دەڵێن پارەی زیاتر دەدەن، ئەوانیش خۆیان بەرپرسن، چونكە كارەبای زۆر خەرج دەكەن و ناشیانەوێ پارە بەرامبەر بەو كارەبایە بدەن كە خەرجی دەكەن. ئەمە ناكرێ، دادپەروەری لەو پرۆژەیەدا هەیە. كەواتە تۆ كەم خەرج بكە و كەم پارە بدە، زۆر خەرج بكە، دەبێ بەرپرسیار بیت بەرامبەر بە ڕەفتاری خۆت. ئەمە بەشێكە لە پرۆژەیەكی زۆر گرنگ كە 30 ساڵە بە دەستیەوە دەناڵێنین، هیوادارین بتوانین لە كاتێكی زۆر نزیك موژدەی زۆر خۆش بە هەموو خەڵكی كوردستان بدەین. ئێستا گرنگی بە سەنتەری شارەكان دەدرێ لە هەولێر، سلێمانی و دهۆك. شارەكانی تریش دەكەونە ناو ئەو پرۆژەیە كە هەموو ئەو شارانە دەبن بە خاوەنی كارەبای 24 كاتژمێری.
هاووڵاتی تەماشای ئەو بەشەی كە حكوومەت بۆی دابین دەكرد، ئەو بڕە پارەیەی كە بە حكوومەتی دەدا، تەنیا ئەو بڕەی لەسەر خۆی بە خەرجی حیساب دەكرد، بەڵام ئەو بڕە پارەیەی بە موەلیدەكانی دەدا، ئەمەی حیساب نەدەكرد. ئێستا كە حكوومەت لە بری موەلیدەكان كارەبای 24 كاتژمێری دەدا، خۆ هاووڵاتی دەبێ بەشی ئەو پارەیەش بدات، بەڵام كە كۆی دەكەیتەوە، كۆی گشتیی خەرجیی كارەبا لەسەر هاووڵاتیی ئاسایی زۆر كەمتر دەبێت. بەڵام ئەوەی خۆی خواستی هەبێ كارەبا زۆر خەرج بكات، دەبێ بەرپرسیارێتیی ڕەفتارەكەی خۆیشی لە ئەستۆ بگرێت. ئەگینا بە هیچ جۆرێك حكوومەت نە پارەی زیاد كردووە، نە مەبەستیشیەتی پارە زۆر بكات، بە هەموو جۆرێك مەبەستی حكوومەت ئەوەیە كە كارەبای 24 كاتژمێریی نیشتمانی بە نرخێكی گونجاو و هەرزانتر لە جاران بۆ هاووڵاتی دابین بكات. ئەمەش تەنیا بەڵێنێك نییە من بڵێم دەیكەین، بەڵکو كردوومانە و ئەنجامەكانیشی دیارن.
لە لایەكی ترەوە بابەتی ئاو، بە تایبەتی بۆ شارێكی وەك هەولێر كە بەدەست بێ ئاوییەوە دەیناڵاند، ئێمە پرۆژەیەكی زۆر گەورەمان دەست پێكرد كە پرۆژەی فریاگوزاریی خێرا بووە بۆ گەیاندنی ئاو لە زێی گەورەوە بۆ هەولێر. هیوادارم لە ماوەیەكی نزیكدا ئەنجامەكەی تەواو ببێت.
لە هەموو شارەكان ئەگەر بتوانین گرنگیی بەو سێ لایەنە سەرەكییە بدەین (ئاو، كارەبا و مووچە) ئێمە دەتوانین لە زۆر ڕووەوە باری ژیانی خەڵك ئاسان بكەین، ئەمەش ئەركی سەرەكیی حكوومەتە كە ئەركی ئەوەیە چۆن هاووڵاتی لێی ڕازی بێت.
هیوادارم ڕاگەیاندنەكان و ئەوانەی پسپۆرن و دەیانەوێ شتەكان وەك خۆیان ببینن، بێن بە وردی بزانن هاووڵاتی تا چەند ڕەزامەندن لەو خزمەتگوزارییانەی كە بۆمان جێبەجێ كردوون.
لە وەڵامی دوایین پرسیاریشدا كە وەك جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاراستەی كرا لەبارەی پلانی پارتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، مەسرور بارزانی ڕایگەیاند: “ئێمە زۆر جار باس دەكەین و لەگەڵ لایەنە كوردستانییەكانیش ئەم قسەیەمان كردووە چەندین جار، ئەگەر نەتوانین یەك بیروباوەڕ بین، خۆ دەتوانین یەكهەڵوێست بین؟ بە تایبەتی لەسەر ئەو پرسانەی كە گشتی و نیشتمانین، دەكرێ بۆچوونەكانمان لێكدی نزیك بكەین و هەموو هەوڵێكیش بدەین كە مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان بەدەست بهێندرێت، چونكە چەندین خاڵ هەن لە دەستووری عێراق بە داخەوە تا ئێستا جێبەجێ نەكراون، وەك ماددەی 140 و بابەتی ناوچە دابڕێندراوەكان كە تا ئێستا وەك پێویست كاری لەسەر نەكراوە. ماوەی ڕابردووش بینیمان كە چۆن ڕێگریی لە جووتیارە كوردەكان كرا كە بتوانن بچن لەسەر زەوییەكانیان کاری کشتوکاڵی بکەن. كەواتە ئەم خاڵە گرنگە. ناكرێ ئێمە هەموو كێشەكانمان لە بابەتی مووچە كۆبكەینەوە، زۆر كێشەی ترمان هەیە كە پێویستە هەموو بە یەك دەست و ڕووحیەتێكی نیشتمانپەروەرانە لەگەڵ یەك بین تا بتوانین كاریگەریی باشیشمان لە ڕاستكردنەوەی شێوازی حوكمرانی لە بەغدا هەبێت. ئەو هەڵبژاردنانەی لە داهاتوو لە عێراق دەكرێن، ئینشائەڵڵا ئەنجامی باشیان هەبێت و هەموو لایەك بتوانن بەشداریی بكەن، باشترین شێوازی حوكمڕانیش پرۆسەی دیموكراسیەتە كە هەڵبژاردن ناوەرۆكی پرۆسەی دیموكراسیەتە. هیوادارم حزبە كوردستانییەكان بیر لەوە بكەنەوە كە چۆن بتوانن ڕۆڵی خۆیان لە بەغداش زیاد بكەن، بەڵكوو نەك تەنیا داكۆكی لە مافی خەڵكی كوردستان بكەن، بەڵكوو داكۆكی لە جێبەجێكردنی دەستوور لە سەرتاسەری عێراق بكەن. بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین پشتیوانیی لە خەڵكی تریش بكەین لەسەر ئاستی عێراق و هەموو پارێزگاكانی تر”.