دەوڵەت و دۆلار

زیرەک شەفیق:

پرسی دەوڵەت و دۆلار لە دونیای مۆدێرنە پرسێکە هەژمونی بەسەر کۆی جومگەکانی کۆمەڵگەی مرۆیی هەیە، ئەمەش هۆکارەکەی بۆ هێزی دولار و سیاسەتی ئەمریکا دەگەرێتەوە هەیە لە جیهاندا. یان کورترین دەربرین بۆ ئەوەی هێز و دەولەت (ئەمریکا) لە دوای جەنگی ساردەوە پوختتر بکەینەوە بریتیە لە هێزی ئابوری و هەژمونی دولار لە تەواوی جیهاندا. هەر ئەوەشە کە ئەمریکا وەک زلهێز هێشتۆتەوە، بەو دونیابینیەوە سیاسەتی زلهێزی دوباتە دەکاتەوە لە بەرمبەر سیاسەتی وڵاتانی جیهان (وڵاتانی نەیار) بۆیە پێویستە لێرە باس لە چەمکی هەمژمونی دراو بکەین.

هەژموونی دراو (دۆلار) چەمکێکی ئابووری و سیاسییە کە وڵاتێک یەکەیەکی دراوی یەکلاکەرەوەی لەسەر ئەرکەکانی سیستەمی دراوی نێودەوڵەتی هەیە .
زاراوەی هەژموونی دراو بۆ یەکەمجار لە کتێبی سوپەر ئیمپریالیزمی مایکل هادسۆندا دەرکەوتووە کە پەیوەندی ناهاوسەنگی دۆلاری ئەمریکی بە ئابووری جیهانی و پێکهاتەکانی ئەم بینا هەژموونگەرییەوە باس دەکات کە هادسۆن هەستی بە پشتگیریکردن کردووە ، ئەوانیش سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و بانکی جیهانییە . دۆلاری ئەمریکی بەردەوامە لە پاڵپشتی ئابووری جیهان و دراوی سەرەکییە بۆ زۆربەی مامەڵە نێودەوڵەتییەکان، یەکەی حیساب (بۆ نموونە نرخی نەوت) و یەکەی عەمبارکردن (بۆ نموونە پشک و بۆند)، سەرەڕای بۆچوونە دژبەیەکەکان.

لە رەهەندی کۆمەڵناسی کاتێک دەمانەوێت کۆمەلگاکان پۆلێن بکەین، کۆمەلگەکان دابەش دەکەین بۆ سەر کۆمەلگای بەرهەمهێن و بەکاربەر، ماوەیەکیش دەبێت چەمکێکی وەک کۆمەلگەی نەوتی، هاتۆتە کایەوە دوای ئەو گەشەندن و کراوەنەوەی وڵاتانی کەنداو بەهۆی فرۆشتنی نەتەوە، ئەوان لەیەک کاتدا هەم وەک وڵاتێکی بەکارهێنەر هەم وەک کۆمەڵگەیەکی نەوتی دەناسرێن، دەخرێنە بازنە و سنوری ئەم چەمکەوە. بۆیە ئەگەر لە دیدگای هەژمونی دۆلار بروانینە کۆمەلگەکان دەشێت زیادەروی نەبێت ئەم پۆلێنبەندیە هەڵبوەشیتەوە هەموو وڵاتانی جیهان بە بەکاربەر بزانین، هۆکاری ئەوەش بۆ ئەمە دەگەرێنینەوە کە هیچ وڵاتێک نیە لە پەیوەندی و ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەژموونی دراوی خۆی یان دراوی دەوڵەت بسەپێنیت. ڕووسیا دوای کەوتنە جەنگیەوە لەگەڵ ئوکرانیا لە هەوڵی ئەوەدایە گازی سروشی و مامەڵە بازرگانیەکان لەگەڵ ئەوروپا لە دۆلارەوە بکات بە روبلی رووسی ئەمەش لە پێناو ئەوەی بەهای دراوی وڵاتەکەی لە دابەزین بپارێزیت و لانی کەم وەک تومەنی ئیرانی وڵاتانی دژ بە سیاسەتەکانی ئەمریکا بەهکەی لەدەست نەدات. رووسیا وەک زلهێزیک نایەوێت بە هۆی دابەزینی بەهای دراوەکەی لە وڵاتەکەیدا هەڵاوسان و کیشەی ئابوری بو دروست بێت.

بۆچی دەمانەوێت پرسی ئابوری (دولار) بە دەوڵەت ببەستینەوە، چونکە لە جیهاندا ئەو وڵاتانەی کە پەیوەندیەکی سەقامگیریان لەگەڵ ئەمریکادا هەیە، یان لە بەرەی سیستەمەکەن بەهای دولار لەم وڵاتانەدا بەهایەکی تارادەیەک جێگیری هەیە، هەرێمی کوردستانیش لەم هاوکیشەدا، چ خۆی وەک هاوپەیمان و دوستی ئەمریکا دەزانێت، چ ئەوەی لە لایەن نەیارەکانی ئەمریکا و سیاسەتەکانیدا بەردەوام وەک دۆستی ئەمریکا دەناسرێت، هێرشە موشەکی ئیرانیەکان بۆ خاکی کوردستان و ئەو فشارانوی دەیخەنە سەر هەرێم هەمووی لە سۆنگەی دوستایەتی نیوان کورد و ئەمریکادایە، بۆ ئەمەش ئەمریکیەکان بەردەوام ئەوەیان دوپات کردۆتەوە کە ئەوان دۆستی کوردەکانن پشتیوانیانن. ئەی کەوایە بۆچی دەبێت گەلی کورد و هەرێمی کوردستان باجی سیاسەتی ئابوری بەهای دولار بدات لە ناوچەکە لە کاتێکدا ئەرمیکا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست تاکە دۆستی کوردە. نەبونی دەوڵەت یەکێکە لە ئاریشە هەرە سەرەکیەکان، بەهۆی ئەوەی کورد وەک دەوڵەت لە سیاسەتی ئابوری جیهانیدا نەناسراوە، خاوەن بانکی ناوەندی نیە، کە راستەوخۆ مامەڵەی دراو و سیستەمی ئاوبری بکات لەگەل ئەمریکا وەک پەیوەندیەکی دامەزراوەی بانکی، لێرەوەیە کە کورد ناچارە باجی ئەم نەبونی دەوڵەت بدات.

پرسی دەوڵەت و نەتەوە و ئابوری لێرە پێویستیترین خاڵە کە بە داخەوە، تاکەکان و بەشێک لە نوخبەی سیاسی و هێزە حیزبیەکان نا راستەوخۆ سیاسەتی پۆپۆلیزمی پەیرەو دەکەن وایان کردوە حوکمەتی هەرێم، وێرای تیبینیەکان لەسەر بەرێوەبردنی بە خەتابار بزانن لە هەمبەر ئەو قەیران ناجێگیریە ئابوریە بزانن. دەکرێ لە کۆتیدا بپرسین بۆ دەبێت ئێمە تاک و هاوڵاتیانی کوردستان باجی بە عیراقی بونێک بدەن پریشکی ئەو قەیرانەن بگاتە هەولێری پایتەخت لە کاتێکدا ئەوەی دۆستی ئیران و ئیرانیەکانە هێزە عیراقیەکانن، نوخبە سیاسیە شیعە مەزهەبن کە ئامادەن هەموو گەڵی عیراق هەریمی کوردستان بکەنە قوربانی ئەو سییستمە سیاسیەی کە لە جمهوری ئیسلامی ئیراندا هەیە. بۆیە نەبونی پرسی دەوڵەت تا ئەبەن پێویستە لە دل و رۆحی هەموو تاکێکی کوردیدا دوپاتە ببێتەوە، بەردێک لە ئاسمان بەرببێتەوە، کوردێک لە هەر شوێنێکی دونیا ئازاری پێ بگات باجی بێ دەوڵەتیە.