دەولەتنەتەوە یان دەولەتسازی
دەولەتنەتەوە و دەولەتسازی دوو ھزروبیر و دوو ئەقل و دوو سیستەمێن تمام ژێک جودانە، ژمێژەیە قوناغا دەولەت نەتەوێ ل جیھانا ئێکێ ئێکسپایەر بووی و دەولەتسازیێ سەرێ خۆ ھەلدای، دەولەت نەتەوە ئەو ژینگەھ و ژیوارەیە یا مە ژ ١٩٩١ وەرە ھەتا نۆکە دەربازکری پتر گرێدای ھەستا ب کۆم و درۆشم و گوتنایە، پتر تەکەزێ ل سەر کەسان دکەت، ئەمما قوناغا دەولەتسازیێ ئەوە ھەمی جومگێن حکومرانیێ د سیستەمکری بن و، د خزمەتا بەرژەوەندیا گشتی دابن.
دیسان بەرۆڤاژی دەولەتنەتەوێ تەکەزێ دکەتە سەر کارکرنا ب کۆم و گڕۆپ و پتر تەکەزێ ل سەر ئەقلی دکەت ژ ھەست و سوزا، ھەروەسا ئیدارا دەولەتێ ئیدارەکا گشتی، نیشتیمانی و دادپەروەر بیت د وەبەرھێنان و کۆمکرن و فرۆتنا سامانێن سرۆشتی و دەستکرد دا و، ئەو داھاتێ د چیتە خەزینا دەولەتێ ب شێوەیەکێ سیستەماتیک دھێتە ئیدارەدان و ب تایبەتمەندی دھێتە دابەشکرن و، کەسێ ژ ھەژی ل جھێ ژ ھەژی د ھێتە دامەزراندن.
دەولەت ھەرگیز نابیتە دەولەتەکا بسەرکەفتی ھەتا بەرھەمێن ناڤخۆیی و خۆمالی گرنگتر نەبن ژ بەرھەمێن دەرەکی و بیانی. ب ڤی شێوەی نەبیت دەولەت نەشێت قوناغا دەولەتنەتەوێ دەربازکەتە دەولەتسازیێ و ھەتا دەولەت دەربازنەبیتە قوناغا دەولەتسازیێ نەشێت ببیتە دەولەتەکا حکومران سەرکەفتی.
دەولەتنەتەوێ پتر گەندەلی و نە شەفافیەت یا تێدا ھەی ژ دەولەتسازیێ، دیسان دەولەتسازی بلەزتر پرۆسە تیدا دھێنە بەرپاکرن و چاکسازی پتر رێک پێداییە ژ دەولەتنەتەوێ و، دێمۆکراسی و رەخنەگرتن و ئازادی د ئیدارا دەولەتسازیێ دا رێک پێدھێتە دان پتر ژ دەولەتنەتەوێ، چنکو ئیدارا دەولەتسازیێ ئیدارەکا ئاکادیمیترە و تەکەزێ ل سەر کەسانێن ئاکادیمست و ئەقلمەند و ژیر و زانا دکەت، دەولەتسازی گرنگیێ ددەتە ھەمی چین و تەخێن جڤاکی بێیکو گوھدانێ بدەتە سەر لایەنەکێ دیارکری یان ئاینەک و ھزروبیرەکا دەستنیشانکری.
دەولەت ھند پێدڤی دەولەتەکا دی یە ھندی نە گەھشتیە وێ قوناغێ کۆ دام و دەزگەهـ و سازیێن زانستی و ئەدەبی و ھونەری و رەوشەنبیری ڤەکەت و، فێرخواز (گەنج) ژێ دەرنەچووین، لێ ھەردەمێ دەرچوویێن وان ناڤەند و سازیان ھەبوون، رامانا وێ ئەوە دەولەت گەھشتە قوناغا خۆ برێڤەبرنێ و ئەگ قوناغە گرنگترین قوناغا بنیاتیە بو ھەر دەولەتەکێ، ھەروەسا ئێدی پێدڤیە مفای ژ ھێز و زانست و تێگەھشتنا فێرخوازان وەربگریت، داکۆ پێدڤی ب چ دەولەتێن دی نەبیت.
ھەردەمێ دەولەتێ ئەو قوناغە دەربازکر و،ھەر وەکی بەرێ پێدڤی ب دەولەتەکا دی ھەبوو و چ گوھورین و نویبوون پەیدانەبوون، پێدڤیە دەستھەلاتا وی وەلاتی دویڤچوونێ بۆ وی بارودۆخی بکەت و، ل ئەگەران بگەریت و چارە بکەت، ئەگەر نە پێدڤیە وان سازی و ناڤەندا بگریت و ئەو مەزاختیێن ل وان ناڤەند و سازییان دکەت ب راوستینیت و ل کارەکێ دی سەرف بکەت.
ئەم کورد پێدڤیە ژ قوناغا دەولەتنەتەوەیێ دەرباز ببینە قوناغا دەولەتەسازیێ، داکو لگەل جیھانا سەردەم یا زانستی و ئابووری و کولتووری و ئەدەبی و تەکنەلوژیایی بگونجین و د رابردوویێ خۆ دا نەژین.